ROMMELEN MET GRATIS GELD

Bijstandexperimenten zonder een breder flankerend beleid zijn gedoemd te mislukken

Utrecht gaat experimenteren met de bijstand, zo luiden de berichten. Vier- tot achthonderd bijstandontvangers ontvangen twee jaar lang een uitkering met minder verplichtingen en meer vrijheid, aldus de berichten. „We willen mensen anders bejegenen en prikkelen om kansen te pakken,” zegt de betrokken wethouder in Utrecht.

Al meer dan dertig jaar pleit ik voor de invoering van een gedeeltelijk basisinkomen voor alle volwassen Nederlanders. Mijn argumenten daarvoor zijn in de eerste plaats economische argumenten, geen sociale. En ik heb ook steeds de voorwaarde gesteld van een meer algehele herziening van ons welvaartsbestel en ons fiscaal stelsel.

Mijn belangrijkste economische argumenten zijn:

Ten eerste: een steeds groter deel van onze bruto nationaal product wordt voortgebracht door geautomatiseerde processen: dit enkel toeschrijven aan ‘het kapitaal’ (rendement investeerders) miskent de factor arbeid die deze processen mogelijk maakt; ten minste een zeker percentage (zeg 3 – 10 %) van ons nationaal (bruto) inkomen dient rechtstreeks aan alle Nederlanders te worden toegerekend.

In de tweede plaats leidt invoering van een gedeeltelijk basisinkomen voor iedereen tot een drastische vereenvoudiging en sanering van de sociale uitkeringsfabriek. 

Natuurlijk is er ook een sociaal argument, maar dit is een afgeleide. Met een (gedeeltelijk) basisinkomen voor iedereen kunnen de lonen en sociale lasten omlaag en ontstaat meer werkgelegenheid. De keerzijde is een hogere winstbelasting plus een hogere btw. Vooral deze laatste elementen maken het lastig een GBI enkel in Nederland in te voeren, gezien de toenemende fiscale en monetaire verbondenheid met de overige eurolanden.

Dit alles maakt het zeer onwaarschijnlijk dat het Utrechtse experiment enig duurzaam resultaat oplevert. Wat wil men precies aantonen? Een extra (maximaal) 199 euro per maand is een lachertje. Zo’n bedrag brengt mensen niet in beweging. Het is precies dezelfde sociale bureaucratie die dit in de gaten moet gaan houden. Veel beter kan men van maximering van het aanvullend – zelf verdiende – inkomen geheel afzien. Wie A zegt moet ook B zeggen, lijkt mij. Zonder een bredere herziening van ons fiscale bestel en van de sociale zekerheid is elk lokaal, incidenteel initiatief, zoals dat in Utrecht, gedoemd te falen.

Meer in het algemeen leent onze sociale zekerheid zich niet voor geïsoleerde experimenten, dit zeker niet wanneer niet tegelijkertijd een breder, flankerend beleid wordt gevoerd. Mijn bezwaar is bovendien dat met zulke ‘experimenten’ wind in de rug wordt geblazen van degenen die uitgesproken tegenstanders zijn van het basisinkomen.

Kortom, doe het goed, of doe het niet.