Met de klassieke werkgelegenheid komt het nooit meer goed

Kapitaal heeft het definitief gewonnen van arbeid 

Het is een mantra die ik al enige decennia belijd. De mensheid zet alles op alles om het dagelijkse werk te vergemakkelijken. Ja liefst onafhankelijk te maken van onze eigen inspanning. Hoeveel minder mensen waren nodig geweest voor het bouwen van de Egyptische piramides als men het wiel had gebruikt, stoommachines had ingezet en hijskranen de zware blokken steen op hun plaats had laten zetten? In onze wereld worden mensenhanden stelselmatig geëlimineerd. Voortdurend, elke dag een stapje meer. In elke sector: voeding, “appliances”, transport, bouw, geneeskunde enzovoorts, en tenslotte ook in alle segmenten van de dienstverlening. 

Maar ten diepste blijft ons mensbeeld verbonden met de weg die God wees in het Oude Testament: werken zal je; omwille van je bestaan moet je zwoegen, van de dageraad tot zonsondergang. De hedendaagse maatschappij wordt beheerst door de norm van volledige werkgelegenheid. Het hele welvaartsbestel is hierop gebaseerd. Het is opmerkelijk hoezeer wordt vastgehouden aan de individuele arbeidsplicht, terwijl tegelijkertijd geen enkele prikkel bestaat tot het scheppen van werk. Des te meer steekt het dat de overheid deze klassieke sociale prediking combineert met massieve personele afstoting in eigen huis. 

De man op de straat, de modale inwoner, wij allemaal eigenlijk, worden in feite langs twee wegen in het bestaan gemarginaliseerd: voortgaande uitschakeling door mechanisatie, robotisering, automatisering, digitalisering etc., en voortgaande concentratie van macht en rijkdom bij de happy few in het kapitaalsysteem. De welvaartstaat is verworden tot een slaveneconomie (laat u niet misleiden door het woord “consumentenvertrouwen”) en bij voorkeur betalen de slaven ook de rekening elk moment als het misloopt. U en ik dus. En dat zelfs voor wie dacht te kunnen gaan genieten van zijn pensioen. We zijn allemaal weerloos. 

Er is iets wezenlijk onevenwichtigs in de toestand van onze wereld. Niemand benoemt het of doet een poging daartoe. Ook partijen aan linker zijde praten over werkgelegenheid alsof de overheid met een beetje sociale pet op deze zomaar weer kan oproepen. Met het oude denken van onze hedendaagse politiek gaan wij dit niet werkelijk oplossen.

Ik heb al eens een paar balletjes opgegooid over veranderingen in de fiscale en sociale mechanismen, die ik nu even terzijde laat. Mij gaat het vooral om ons bewustzijn van de bizarre, tegenstrijdige werkelijkheid in een wereld die menselijke arbeid tegelijkertijd beschouwt als een hinderpaal, een eliminatiefactor, én als de hoogste norm voor onszelf als individuele burger. Anders gezegd: hoe kan het zijn dat er nauwelijks nog een rem bestaat op arbeidsuitstoot en tegelijkertijd een groeiend legioen van werklozen de arbeidsmarkt wordt opgedreven waar geen werk meer te vinden is? 

Het gaat nog een hele tijd duren voordat wij daarin ook maar het begin van een antwoord vinden. We moeten terug naar de wortels van ons welvaartsconcept in de ruimste zin des woords. Het kapitaalsysteem kan de werkgelegenheid niet onverschillig blijven. Werkgevers dienen te doen waarvoor zij worden aangeduid (inderdaad: werk geven) en zij dienen hiertoe financieel te worden aangespoord. En ook loonbelasting past op de lange duur niet bij een welvaartspolitiek waarin de overheid blij mag zijn om iedereen die ook maar iets met eigen arbeid bijdraagt.