Na
meer dan 25 jaar zijn wij wel zeer ver weg van de victorie van het westers
democratisch liberalisme, zoals destijds verwoord door Francis Fukuyama in zijn
“The End of History”. Wie zich toen nog zorgen kon maken over de grenzeloze
saaiheid van een wereld waarin alle klassieke strijdbijlen zijn begraven, heeft
vandaag misschien aanleiding juist daarnaar dringend te verlangen. Dit neemt
niet weg dat na de eeuwwisseling sprake is geweest van een uitgesproken
stagnatie van de geschiedenis, een situatie waarin niet saaiheid maar vooral
onmacht overheerste. Het is de stagnatie die op 9 september 2001 met harde
klappen werd ingeluid bij de inslag van twee passagiersvliegtuigen in de Twin
Towers in New York. Sindsdien leven wij in een voortdurende dubbele gijzeling:
de dreiging (en realiteit) van hernieuwde terroristische aanslagen en de bijna
draconische veiligheidsmaatregelen die wereldwijd op nagenoeg alle fronten onze
traditionele burgerlijke vrijheden hebben ingeperkt. Vanaf de in 2001 door de
VS onder Bush jr. aangevoerde “War on Terror” onttrekken astronomische
geldbedragen zoveel ruimte aan de wereldeconomie dat investeringen in
essentiële ontwikkelingen zoals schone energie en klimaat-beheersing niet of
onvoldoende plaatsvinden.
De
schade van het afgelopen decennium is natuurlijk vele malen groter, en het is
mede onder invloed hiervan dat wereldwijd krachten zijn losgebroken die ons
voor het eerst in lange tijd in toenemende onzekerheid brengen over de –
ongekende – vrede en welstand waarin wij na de Tweede Wereldoorlog, althans in
onze wereld, leven. Ja, inderdaad, de geschiedenis is weer in beweging gekomen,
met getrokken zwaard. In onze onmacht vrede te sluiten met oude (en nieuwe)
vijanden staart ons tevens het spiegelbeeld aan van de toestand direct na de
Eerste Wereldoorlog (1919), toen de westerse wereld nog in staat was om alles
en iedereen, ook in het Midden-Oosten, aan haar belangen ondergeschikt te
maken.
De
meest opmerkelijke wending is dat nu juist in onze eigen wereld, ondanks
toenemende dreigingen van buitenaf, het tapijt van vaste zekerheden van
binnenuit onder ons vandaan wordt getrokken. Dit geldt zowel het Britse
verlangen zich los te maken van de EU als de verkiezing in Amerika van een
sterk ‘eigentümliche’ president, die niets liever lijkt te verlangen dan
Amerika terug te brengen naar de staat van isolationisme waarin het vóór 1918
verkeerde. Nooit eerder heeft dit land, dat als geen ander heeft bijgedragen
aan - en ook de vruchten plukte van – de wereldwijde materiële
welvaartsontwikkeling, zich zo faliekant tegenover zijn bondgenoten geplaatst
als nu bij het terugtrekken uit het klimaatakkoord van Parijs.
Men
kan een hele reeks van actuele gebeurtenissen of situaties aanwijzen met een
sterke historische lading. Deze variëren van de hernieuwde spanningen tussen
China en de Aziatische landen, waaronder Japan, over de doorvaart in de
Zuid-Chinese Zee tot de desastreuze verhoudingen in het Midden-Oosten, de
ongewisse positie van Rusland en – niet te vergeten – de wankele eenheid binnen
de EU, niet alleen door Brexit maar ook door de ambivalente verhoudingen met de
voormalige Oostblok-landen.
Dit
alles vindt plaats terwijl gelijktijdig massieve mondiale vraagstukken dringen
om een eensgezind antwoord van alle (genoemde) landen: klimaatverandering,
grondstoffenschaarste, overbevolking, toenemende welvaartsverschillen etc. en
alles wat ons in het kielzog hiervan overspoelt, niet in de laatste plaats de
aanzwellende stroom vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Afrika. Het is een
uitgesproken ironie dat een periode die werd ingeluid met de val een muur
(Berlijn, 1989) nu wordt vervolgd met een tijdperk waarin alom nieuwe muren –
dreigen te - worden opgetrokken. Ironisch vooral ook omdat mensen dankzij de
moderne communicatiemiddelen wereldwijd meer dan ooit met elkaar verbonden zijn
geraakt.
Maar
nog leven wij niet daadwerkelijk in een nieuw tijdperk. Hoe kan het ook,
wanneer alles wat ons in de afgelopen eeuw achtervolgde nog steeds, of opnieuw,
met grote heftigheid, op onze deuren bonkt. Meer dan ooit moeten wij de rafels
van de geschiedenis onder ogen zien. Minder dan ooit kunnen wij gerust zijn
over het vervolg.
