In onze wereld hangt alles met alles samen, op steeds grotere schaal. Wat gebeurt in klein verband mag niet te veel afwijken van wat in het grotere geheel wenselijk wordt gevonden. Economie is de meest overheersende dimensie waarin dit een waarheid lijkt als een koe. Ons eigen Europa – met name de eurozone – is het meest direct aansprekende voorbeeld. De processen die wij ter wille van vrij verkeer van goederen, kapitaal, diensten en personen in gang hebben gezet, gaan slechts één kant op: meer afstemming en meer centrale regie.
Ook op andere gebieden beheerst afstemming, harmonisatie en samenhang het denken van degenen die hieraan uit hoofde van hun functie – vooral in overheden – moeten vormgeven. Wie kijkt er nog op als prelaten van het publieke bestel pleiten voor “meer bevoegdheden”. Meer bevoegdheden voor Brussel, meer bevoegdheden voor veiligheidsdiensten, enzovoorts: meer centrale macht én meer controle op de individuele burger, in welke hoedanigheid dan ook. Zij doen dit doorgaans met een minzame glimlach. “Wilt u het ene, dan ook het andere.”
Mij bekruipt gaandeweg de vergelijking met het laatmiddeleeuwse regime van de Roomse kerk: allesbeheersend in het particuliere en het maatschappelijke gedrag van elk individu. Het verschil met toen, namelijk dat van enigerlei individualiteit niet of nauwelijks sprake was, wordt langzamerhand alleen een gradueel verschil.
Het meest zorgwekkende is dat die prelaten – ambtenaren, uitvoerende politici, “dignitarissen” – niet anders lijken te kúnnen. Zij spreken vanuit het onontkoombare. Hun glimlach is het product van oprechte zorg, angst misschien ook (voor de chaos, en voor het geweld), logica (het ene, dus ook het andere), de beste bedoelingen (waartegen wij ons juist bij uitstek moeten verweren) en ten slotte van hun diepste overtuiging dat zij het bij het rechte eind hebben.
Serieuze tegenspraak is er niet, of het is rauw, platvloers populisme. Hun logica is daartegen wel bestand. Men kan het afdoen – opnieuw – met een glimlach.
Wie in dit bestel een weerwoord wil bieden moet wel zeer sterk in zijn schoenen staan. Dat kan niet wanneer men evenzeer van binnenuit, vanuit dit bestel, wil redeneren. Echte tegenspraak kan alleen “out of the box”.
Aan dergelijk denken is op dit moment een schrijnend tekort. Geen van onze Nederlandse politici geeft er blijk van. Werkelijk niemand. Een serieuze intellectuele elite die dergelijke weerspraak kan bieden, ontbreekt evenzeer.
Gaat onze wereld werkelijk maar één kant op? Wie de geschiedenis kent, weer dat dit niet waarschijnlijk is. Ooit was er zoiets als de achterkant van de waarheid. Het wordt hoog tijd dat wij die in alle ernst gaan opzoeken.
