De paradox van het door velen beleden afscheid van de verzorgingsstaat is dat meer mensen dan ooit in ons land van zorg en bijstand afhankelijk zijn. Het meest pijnlijk is het gebrek aan concrete vooruitzichten op eigen werk en inkomen bij grote groepen jongeren. De tweede paradox is dat juist onder deze omstandigheden de welvaart in ons land meer dan ooit eenzijdig wordt genoten door een minderheid.
Het is onmogelijk om deze stand van zaken af te doen met verwijzing naar individuele verantwoordelijkheid of naar individuele prestaties. Slechts een deel van de welstand die bepaalde categorieën Nederlanders nu nog genieten kan daadwerkelijk aan hun eigen kwaliteiten worden toegeschreven. Het meest schrijnend is dat juist de mensen aan de top, die voorbeelden horen te stellen, zo ongehinderd en zonder schaamte graaien in de steeds schraler geworden nationale pot.
Echt schandalig.
Onze economie draait vandaag op de collectieve prestatie van Nederlanders in de afgelopen decennia. Wie nu toevallig aan de goede kant van de lijn staat heeft niets meer of minder dan een gunstig lot getrokken.
Toch zal ergens een grens worden bereikt. Het duurt niet lang meer of wij zakken met ons allen door de bodem van het bestaande sociale bestel. Dat gaat tot grote spanningen leiden. Jongeren zullen inzien dat Twitteren en Facebook-liken geen brood op de plank brengt. Dat de communicatie industrie hen uiteindelijk alleen gebakken lucht heeft bezorgd, maar geen onderdak en eten. Wat nog resteert aan hardwerkende middenstand – in alle sectoren – zal evenzeer met lege handen komen te staan. En dat geldt evengoed voor tal van segmenten in de dienstverlening. De dominostenen vallen zonder einde.
Het ‘hebben’ is in onze geschiedenis te veel vooropgesteld. Daar hebben vooral de financiële instellingen van geprofiteerd. Zij zijn vervolgens te zeer het heilige huis geworden van de politiek. Ten onrechte heeft zij daarmee haar kernverantwoordelijkheid voor evenwichtige maatschap-pelijke en economische verhoudingen in bredere zin op het offerblok gelegd.
Ik heb het al vaker gehad over het scenario van de schone lei. Met z’n allen opnieuw beginnen, rijk en arm, jong en oud. Een eenmalig pardon voor iedereen en een massale afschrijving aan de creditzijde van de banken.
Natuurlijk de vraag worden gesteld hoe realistisch zo’n scenario is en wat daarvan de daadwerkelijke gevolgen zijn. Wie durft serieus de stop te trekken uit de waterballon? Toch lijkt mij dat enkel onorthodox denken ons uit de slop zal trekken van het huidige fantasieloze bezuinigingsbeleid. De maatschappelijke werkelijkheid dient het uitgangspunt te zijn, en deze zit vol met bruisende vitaliteit. Als het maar de kans krijgt.
