woensdag 9 november 2016

EEN NIEUWE HEERSCHAPPIJ VAN DE ONDERBUIK




We hebben het in de afgelopen eeuw eerder meegemaakt dat gevoelens van de onderbuik het overnamen van wat tot die tijd gold als common sense. In combinatie met een gebrek aan tijdige onderkenning - en érkenning – bij de heersende (of invloedrijke) elite leidde dit tot desastreuze gevolgen. De twee momenten die mij in dit opzicht voor ogen staan zijn het begin van de Grote Oorlog in 1914 en de overwinning van de Nazi’s in 1933 in Duitsland.

De onderbuikgevoelens van 1914 waren niet die van het volk maar van degenen die de hoogste posities bekleedden: de keizers vooral. Daarom noem ik de oorlog die zij ontketenden de Laatste Keizeroorlog. Geen enkele zinnige rationaliteit dwong Wilhelm II van Duitsland, noch diens evenknie in Oostenrijk-Hongarije tot militaire represailles, laat staan oorlogsdreiging na de moord op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand. De ‘dilettante entourage’ van Wilhelm II deed er nog een schepje bovenop. Het waren allemaal rancunes en gekwetst eergevoel die de gewone man tot de wapenen riepen. Godzijdank verdwenen de keizers van het toneel, al was daarvoor een rampzalige oorlog nodig waar niemand te voren om had gevraagd.

Het is tragisch dat in 1919 opnieuw rancune en eergevoel de termen dicteerden die Duitsland op de knie moesten brengen, met dank aan Frankrijk en de zwakke knieën van Engeland en Amerika. Hitler wist – mede in het kielzog hiervan - op vergelijkbare wijze het Duitse volk op te zwepen tot een soortgelijk  irrationeel handelen in de vorm van een hernieuwd rampspoedig offensief in heel Europa. Het is vooral de grootheid van Trumans Amerika geweest die een hernieuwde wraakneming jegens Duitsland afwendde en omzette in een grootscheepse renovatie van Europa. In de daaropvolgende decennia heerste het rationele denken zoals dit in de geschiedenis nog nimmer had gedaan.

Maar de rationele heerschappij van vooruitgang, technologie en internationale samenwerking heeft niet geleid tot het volstrekte paradijs. Wij beleven nu verschillende ernstige tekortkomingen, ja zelfs de absolute grenzen ervan. Tegen die achtergrond is het zelfs de vraag of het in onze tijd niet gaat om de ene onderbuik – van het teleurgestelde volk – tegenover de andere onderbuik – die van de elite in haar eigen comfortzone. De afschuw waaraan velen uiting hebben gegeven na de overwinning van Trump is net zo min rationeel als de afschuw bij velen die hem in het zadel hebben bracht.

Hoe dan ook heeft de onderbuik van het Amerikaanse volk nu de macht gegrepen. We zouden kunnen zeggen dat dit is gebeurd op aanzienlijk meer vreedzame en bloedeloze wijze dan die andere grote onderbuikrevolutie, die bijna 250 jaar geleden plaatsvond in Frankrijk.

Het is belangrijk dat wij ook in Nederland de juiste lessen trekken. Daarin past geen zelfgenoegzaamheid of verontwaardiging bij de heersende partijen. De wereldvraagstukken – economie, grondstoffen, klimaat, welvaartsverdeling en machtsverdeling – vereisen grondige herbezinning bij iedereen. Wij zouden ons nog eens kunnen verbazen over de bijdragen die het Amerika van Donald Trump aan de beantwoording ervan kan leveren.

Zie ook mijn Engelstalige blogposting van augustus j.l: